60 سال پس از نخستین کاوش انجام شده در غار "پبده" زیستگاه اولین انسانهای ساکن فلات ایران در 15 هزار سال پیش توسط پرفسور "گریشمن" باستان شناس فرانسوی، این غار بار دیگر مورد کاوش قرار گرفت.

این غار در منطقه خوش آب و هوای لالی در دل کوه "انبار سفید" از کوههای کوهپایه ای زاگرس در شمال استان خوزستان و هم مرز با چهارمحال و بختیاری است که سرزمینی سرشار از چشمه‌ها، رودخانه‌ها و آبشارها به شمار می‌آید.

شواهد و مدارک پیشینه تاریخی و کهن منطقه لالی تنها در غار پبده خلاصه نمی شود چرا که این منطقه منحصر به فرد محل واقع شدن تپه‌های باستانی سومری‌ها، پل‌های قدیمی اوسور و تراز، عمارت تاریخی بنه‌وار، قلعه‌های مش مرداسی و چکانی، امامزاده و زیارتگاه‌های باباحسن، بابا روزبهان، حاجی محمد و حاجی علی، آبشار آرپناه و آسیاب‌های قدیمی مربوط به دوره ساسانی، گرمابه بابا احمد، چشمه‌های آب گرم و معدنی و ده‌ها محوطه باستانی و گردشگری دیگر نیز هست.

این بخش از آثار باستانی و میراث فرهنگی لالی با توجه به اینکه روی زمین واقع شده اند از دید گردشگران و علاقمندان پنهان نمانده و کمابیش شناخته شده محسوب می شوند. اما غار عمیق، بزرگ و تاریک پبده که بر اساس بررسیهای پروفسور رومن گریشمن در سال 1949میلادی مشخص شد 15 هزار سال پیش و همزمان با عصر پارینه سنگی نخستین زیستگاه انسانها در فلات ایران بوده، تاکنون ناشناخته مانده است.

این باستان شناس فرانسوی در آن کاوش که تنها بررسی کارشناسی انجام گرفته در غار پبده از گذشته تاکنون بوده است، قدیمى ترین آثار سکونت انسان در فلات ایران را کشف کرد. گریشمن معتقد بود آثار به جا مانده از مردمانی که 15 هزار سال پیش در این غار مى زیستند نشان می دهد آنها اجداد بختیاریهای امروزی هستند.

این بخش پر اهمیت و منحصر به فرد از تاریخ کشور که مشابه آن در هیچ نقطه ای دیگر از جغرافیای ایران وجود ندارد تاکنون به دلایل عدیده ای از جمله بی توجهی و کم کاری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مورد بررسی و کاوش جدی واقع نشده است.

این در حالی است که در سال 85 طرح اکتشاف و پژوهش درباره غار پبده توسط یک گروه غارنوردى تهیه و براى تصویب به سازمان میراث فرهنگى و گردشگرى ارائه شد و بنا به گفته مسئولان وقت قرار بود در صورت تصویب به فاصله یک تا دو ماه بعد چند غارنورد حرفه اى، چند باستان شناس خبره و یک گروه پزشکى براى شناسایى و آشنایى با غار پبده در آن راهپیمایى کنند.

اما با این وجود و با وجود گذشت سه سال از تاریخ ارائه آن طرح هیچ کاری در راستای شناخت و کاوش کارشناسی شده از سوی این سازمان بر روی غار پبده انجام نگرفت.

لذت کشف زوایای پنهان محل زندگی اولین انسانهایی که در فلات ایران می زیسته اند موجب شد تا یک گروه از علاقمندان و فعالین عرصه میراث فرهنگی و باستانی عزم خود برای رفتن به عمق تنگ و تاریک یک غار تاریخی که بر اساس اسناد و شواهد در 15 هزار سال پیش محل زندگی بوده جزم کنند.

به همین دلیل انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان با پیشنهاد مدیر گروه کوهنوردی "نسیم زاگرس" و دبیر انجمن "بوم آب و آفتاب" تصمیم گرفتند که غار پبده را به طور کامل بررسی کنند.

مجتبی گهستونی دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان، امیر هوشنگ عارفیان مدیر گروه کوهنوردی نسیم زاگرس خوزستان، فرهاد رهبری دبیر انجمن بوم، آب و آفتاب و علی جهانبخش مدیر گروه کوهنوردی " سیف " تصمیم گرفتند در روز جمعه بیست و سوم مرداد غار پبده را مورد بررسی قرار دهند تا زوایای پنهان این غار که محل اسکان انسانهای نخستین بوده را شناسایی کنند.

در همین رابطه دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان در گفتگو با خبرنگار مهر با اعلام این مطلب گفت: این غار در منتهی الیه شهرستان لالی در منطقه ای عشایری در مسیر آبشار آرپناه و در کوهی به نام " انبار سفید" به ارتفاع 1900 متر واقع شده و یکی از امتیازات آن دسترسی تقریبا آسان به آن است.

مجتبی گهستونی افزود: این غار در دهه 40 توسط پرفسور گریشمن باستان شناس فرانسوی شناسایی و مورد تحقیق قرار گرفته که در آن ابزارآلات و آثار سکونت انسانهای اولیه در حدود 15 هزار سال پیش را کشف کرد ولی پس از آن هیچ کس به طور دقیق این محل را مورد ارزیابی و مطالعه باستان شناسی قرار نداده است.

بر اساس مشاهدات انجام گرفته این غار دهانه کوچکی دارد ولی داخل آن بسیار گسترده است در حین حال بسیار تاریک، نمناک و پر از خفاش و حشرات مختلف است و تا کنون کسی اطلاعات مستندی از عمق و ابعاد درون غار ارائه نداده است.

گهستونی با اشاره به اینکه به گفته مردم محلی غار پبده بسیار طولانی است، گفت: ما از ساعت 12 ظهر وارد غار شده و ساعت 16 به بررسی خود در غار پایان دادیم.

سخنگوی انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان تصریح کرد: در سال گذشته برای نخستین بار به همراه یک باستان شناس، یک مردم شناس و یک کارشناس گردشگری وارد این غار شدیم ولی به علت نداشتن امکانات موفق به ورود و شناسایی کامل آن نشدیم. اما این بار چون فکر می کردیم این غار طولانی باشد با امکانات کامل وارد غار شدیم. از همان ابتدا به طور دقیق بررسی خود را شروع کردیم. لذا پس از بررسی چهار ساعته متوجه شدیم که غار 114 متر طول دارد و در انتهای غار تونلی کم عرض وجود دارد که یک حفره آبی محسوب می شود.

گهستونی گفت: درون غار سه حفره وجود دارد که امکان حرکت انسان به صورت ایستاده در آن وجود ندارد. این دالان های هوایی مثل سفره های زیر زمینی آبراه محسوب می شوند. از سویی تونل های وسط غار به حفره های کف غار راه دارند. یک تونل در انتها وجود دارد که دو رگه دارد که یکی بعد از دو راهرو بسته می شود و دیگری راه مار پیچ است که بعد از عبور از حفره یی به عرض 70 سانتی متر به علت ریزش سقف و جمع آوری املاح نیمه بسته مانده است.

وی اظهار داشت: سنگ چینی های درون غار، باستانی بودن سکونتگاه عشایر در این منطقه را مشخص می کند. در وسط غار حفره ای بزرگ در کف وجود دارد که تشکیل حوضچه ای داده است که احتمالا برای آب انبار استفاده می شد.

این فعال حوزه میراث فرهنگی با اشاره به اندازه گیری های انجام شده که ارتفاع دهانه غار تا بستر رودخانه فصلی که از کنار کوه انبار سفید می گذرد را بالغ بر 70 متر نشان می دهد تاکید کرد: یکی از ویژگیهای غار پبده این است که به دلیل برخورداری از ورودی و خروجی امکان تجمع گازهای متصاعد در آن وجود ندارد، طول دهانه ورودی اول غار 40/5 متر و ارتفاع آن سه متر است و همچنین دهانه اول تا دهانه دوم 6 متر فاصله دارد.

گهستونی همچنین ارتفاع دهانه دوم را یک متر و 10 و عرض از سقف آن را سه متر و 10 سانتیمتر عنوان کرد و افزود: از دهانه غار به طول 90 متر که وارد غار می شوی حفره ای هوایی وجود دارد که در سمت چپ از سقف غار بیشترین ارتفاع را به طول تقریبی 28 متر به خود اختصاص داده است.

دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان اظهار داشت: کمترین عرض غار پبده 6 متر و بیشترین عرض غار 70 متر و 19 سانتی متر اندازه گیری شد. همچنین کمترین ارتفاع تالار اصلی غاز دو متر و بیشترین ارتفاع آن 28 متر است.

بنا به گفته این فعال میراث فرهنگی خوزستان از دیگر نشانه های موجود در غار پبده وجود یک استراحتگاه حجاری شده به فاصله 6 متری از دهانه ورودی سمت راست غار و در ارتفاع دو متری با ابعاد سه متر در یک متر است.
وی بیان کرد: علاوه بر این در طول غار لایه ای نرم وجود داشت که پس از بررسی و اندازه گیری متوجه انباشته شدن و فشردگی 40 سانتی متر کود حیوانی در کف این غار شدیم.

گهستونی با اشاره به اینکه این غار قرار است در فهرست آثار ملی به ثبت برسد، گفت: در صورتیکه سازمان میراث فرهنگی امکانات لازم را برای ایجاد راه دسترسی و پاکسازی داخل این مکان تامین کند این غار می تواند یکی از گردشگاه های طبیعی و با ارزش خوزستان محسوب شود.

دبیر انجمن بوم آب و آفتاب نیز پس از بازدید از این غار در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اهمیت بالای این غار گفت: این غار علاوه بر جنبه های تاریخی، طبیعی و فرهنگی برای غارنوردان، گردشگران، جانورشناسان، سنگ شناسان و... ارزشمند خواهد بود.
فرهاد رهبری افزود: وجود تالاری بزرگ و قرار گرفتن در مسیر کوچ عشایر از دیگر ویژه گی های این غار محسوب می شود.

همچنین مدیر گروه کوهنوردی نسیم زاگرس درباره این غار به خبرنگار مهر گفت: در 60 متری غار از طاق و بدنه غار به پائین به دلیل ریزش آب سفره های زیر زمینی وجود جلبک ها نشان از تداوم حرکت آب در این مسیر را دارد.
امیر هوشنگ عارفیان با تاکید بر اینکه تاکنون اقدامی از سوی میراث فرهنگی برای شناسایی این مکان تاریخی صورت نگرفته است، گفت: با اطلاعاتی که در مورد این غار به دست آورده ایم، ارزشمند بودن این غار برای ما تبدیل به یقین شده و نمی توان از شناسایی آن به طور کامل چشم پوشی کرد.

وی بیان کرد: در انتهای غار یک سقف گنبدی زیبا به صورت سنگ یک پارچه سفید از جنس خارا با روکش سفید گچی وجود داشت که تشکیل خال های منظم بی شباهت به نشیمن گاه خفاش ها و یا پوست پلنگ نبود.
به گزارش مهر علاوه بر این در عمق غار تاریخی و ناشناخته پبده به جز خفاش، جانورانی و حشرات منحصر به فردی دیگری زندگی می کنند که مشابه آنها کمتر در فضای باز مشاهده شده است.


"گزارش: صدرا محقق